Charakterystycznymi objawami atopowego zapalenia skóry są zaczerwienienie i suchość skóry, swędzenie i skłonność do powtarzających się zakażeń bakteryjnych. Zmiany mogą obejmować całą powierzchnię skóry lub pojawiać się tylko w niektórych miejscach.
Głównym celem leczenia jest poprawa stanu skóry, zapobieganie nawrotom choroby i zwiększenie jakości życia. Jeśli u pacjenta stwierdza się obecność czynników uczulających, leczenie polega na ich eliminacji z otoczenia lub posiłków. Żywienie w atopowym zapaleniu skóry opiera się właśnie na stosowaniu diety eliminacyjnej, której celem jest unikanie składników/ produktów niekorzystanie wpływających na funkcjonowanie układu odpornościowego – wyzwalających reakcje alergiczne (nadmierna synteza przeciwciał klasy IgE w odpowiedzi na kontakt z alergenem).
W praktyce klinicznej manifestacje skórne, związane z kontaktem z alergenem, najczęściej obserwuje się po spożyciu produktów mlecznych (zawierających białko) oraz roślinnych glutenowych. Inne produkty, które mogą powodować reakcje alergiczne to m.in.: jaja, soja, orzeszki ziemne, ryby, owoce cytrusowe, dodatki do żywności tj.: spulchniacze, barwniki i środki konserwujące oraz substancje wzmacniające smak i zapach.
Świąd towarzyszący zmianom skórnym związany jest natomiast z histaminą. Dlatego wskazuje się na korzystne efekty stosowania diety antyhistaminowej w zmniejszeniu świądu i polepszeniu kondycji skóry. Dieta taka polega na unikaniu produktów bogatych w histaminę, lub powodujących jej uwalnianie w organizmie.
Histamina wchodzi w skład produktów bogatych w białko. Jej zawartość w produktach może się też zwiększać na skutek nieodpowiednich warunków przechowywania, psucia się żywności, fermentacji pod wpływem bakterii, przetwarzania i konserwowania. W związku z tym zaleca się wybieranie produktów świeżych i nieprzetworzonych. Produkty takie jak np. maślanka, jogurt, masło, twarogi, twarożek ziarnisty produkowane ze świeżego mleka, mięsa i ryby (świeże i nieprzetworzone) zawierają mniejszą ilość histaminy w porównaniu z produktami o dłuższej przydatności do spożycia oraz dojrzewającymi (kwaśne mleko, ser ementaler, parmezan, gouda, camembert).
Produktami uwalniającymi histaminę są m.in.: pomidory, truskawki, owoce cytrusowe, kiszonki, owoce morza, przejrzałe banany, orzechy włoskie, alkohol oraz niektóre leki. Wszelkie techniki obróbki kulinarnej jak np. gotowanie, pieczenie, czy też smażenie nie zmniejszają zawartości histaminy w pokarmach (ponieważ jest ona odporna na działanie podwyższonej temperatury).
Korzyści w redukcji objawów obserwuje się także komponując dietę z uwzględnieniem produktów o działaniu przeciwzapalnym, a unikając składników prozapalnych (np. nasyconych kwasów tłuszczowych, w które obfituje mięso i tłusty nabiał).
Badania wskazują również, że przywrócenie równowagi mikroflory jelitowej poprzez stosowanie probiotyków może mieć wpływ na redukcję objawów atopowego zapalenia skóry. Podobne korzyści może przynosić suplementacja witaminą D, choć badania naukowe nie są w tej kwestii jednoznaczne.
Jak zrealizować zalecenia w praktyce?
Należy podkreślić, że w przypadku AZS nie ma jednej, uniwersalnej diety dla wszystkich chorych. Produkty dobrze tolerowane przez jednego chorego u innego mogą powodować wystąpienie objawów skórnych. Wspomaganie leczenia żywieniem opiera się więc na obserwacji reakcji organizmu przy jednoczesnym świadomym doborze produktów żywnościowych.
Przede wszystkim dieta eliminacyjna musi być przemyślana i zaplanowana tak, by nie doprowadzała do niedoborów pokarmowych i pogorszenia stanu odżywienia chorego. Dlatego wykluczane z jadłospisu produkty, czy grupy produktów muszą być zastępowane innymi. Na przykład należy zadbać o alternatywne źródła wapnia w diecie, z której eliminuje się nabiał, który dla zdrowej osoby bez specjalnych wymagań żywieniowych jest głównym jego źródłem.
Dodatkowo, jak każda dieta również ta powinna opierać się o podstawowe zasady prawidłowego żywienia – czyli regularne spożywanie posiłków, niewielkich objętościowo, zbilansowanych oraz urozmaiconych. Żywienie powinno być dostosowane do wieku i kondycji danej osoby, opierać się na produktach świeżych (te w mniejszym stopniu są przetwarzane i konserwowane), sezonowych, a najlepiej również lokalnych, co także zwiększa szanse na ograniczenie przetwarzania i konserwowania. Dobrym nawykiem podczas codziennych zakupów jest zwracanie uwagi na skład produktów i unikanie tych, które mają długi i skomplikowany skład.
Sprostanie wszystkim tym wymaganiom może nastręczać pewnych wątpliwości i trudności, dlatego zaleca się ścisłą współpracę z dietetykiem, zwłaszcza w początkowym etapie stosowania diety eliminacyjnej.
Literatura:
- Steinberger H: „Dieta Antyhistaminowa”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010
- Bartuzi Z: „Alergia na pokarmy u dorosłych w praktyce lekarskiej”. Postępy Dermatologii i Alergologii 2009; XXVI, 5: 385-387
- Chevalier L.: „Alergie pokarmowe”. W: „51 zaleceń dietetycznych w wybranych stanach chorobowych”. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010; 1-9.
- Dębińska A, Sikorska-Szaflik H, Urbanik M, Boznański A (2015). „The role of vitamin D in atopic dermatitis”. Dermatitis (Review). 26 (4): 155–61
- Chang YS, Trivedi MK, Jha A, Lin YF, Dimaano L, García-Romero MT (March 2016). “Synbiotics for Prevention and Treatment of Atopic
- Dermatitis: A Meta-analysis of Randomized Clinical Trials”. JAMA Pediatrics. 170 (3): 236–42.
- Mansueto P, Seidita A, D'Alcamo A, Carroccio A (2014). “Non-celiac gluten sensitivity: literature review”. Journal of the American College of Nutrition (Review). 33 (1): 39–54.
- Bronsnick t, Murzaku EC, Rao BK. “Diet in dermatology: Part I. Atopic dermatitis, acne, and nonmelanoma skin cancer”. JAAD, 71 (6), 2014
Opracowanie:
mgr Kamila Zacharewicz
Dietetyk
